مدتهاست آمار نگران کننده آتش سوزی و تصادفات اتوبوسها، مسافرانی را که انتخاب نخستشان برای سفرهای درون و برون شهری اتوبوس است نگران کرده است. مسافرانی که پیش از این با خیالی آسوده سوار بر ایمن ترین وسیله سفر از جاده و مناظرش لذت می بردند حالا از ترس به مقصد نرسیدن پلک بر روی هم نمی گذارند و تا انتهای سفر نیز این ترس ودلهره با آنهاست.

حمل سوخت قاچاق با اتوبوسهای حامل مسافر

آمارهای تصادفات و تلفات جاده ای در کشور نشان می دهد در شرایط بسیار نامطلوبی در مقایسه با سایر کشورهای دنیا قرار داریم و این بدین معناست که خدمات ارائه شده در این بخش اعم از خدمات نظارتی، کالایی و رفتاری دچار اشکالات جدی است و ضرورت دارد که تمام امور و مولفه های مربوط به سوانح جاده ای بازنگری و ساماندهی شود. ساماندهی وضعیت راههای کشور، رفتار رانندگان، عملکرد پلیس، وضعیت حمل و نقل مسافری، آموزش عوامل انسانی و توجه به وضعیت فنی وسایط نقلیه بویژه حمل و نقل عمومی از عوامل اثر گذار بر ایمنی و کاهش حوادث است .

صادق بشیری معاون کالا و خدمات انجمن ملی حمایت از حقوق مصرف کنندگان درباره عامل اصلی تصادفات جاده ای به ویژه تصادف های اتوبوس های میان شهری به مهر می گوید:بر اساس تحقیقاتی که اخیرا درباره دلایل حریق اتوبوسهای بین جاده ای انجام شده دستکاریهای رانندگان در اتوبوس عامل بسیاری از این حوادث است. به طوریکه بسیاری از رانندگان با جا سازی مخزن سوخت اقدام به قاچاق می کنند به این معنی که اتوبوس حمل مسافر با جاسازی باک در قسمتهای مختلف می‌تواند تا پنج هزار لیتر سوخت حمل کند.

وی با بیان اینکه حمل سوخت قاچاق همراه با مسافر در اتوبوسهای جاده‌ای یک فاجعه است، گفت: پرسش ما این است که برای خودرویی که این همه دستکاری شده و کل ساختار آن دچار تغییرات شده کدام دستگاه و بر چه اساسی برگ معاینه فنی صادر می‌کند.

عامل انسانی مهمترین دلیل حوادث در کشور

بر اساس مطالعات و بررسی های به عمل آمده چهار عامل انسان، وسیله نقلیه، راه و محیط در زنجیره تصادفات  و حوادثی نظیر حریق نقش دارند. در واقع هر سانحه ای ناشی از اختلال در تعادل بین این چهار بخش است. به بیان دیگر حوادث نتیجه بروز اختلال در تعادل بین اجزا سیستم است. البته هریک از عوامل در تصادف پارامترهای گوناگونی دارند اما نکته این است که این پارامترها در دنیای پیشرفته امروز قابل پیش بینی و پیشگیری هستند و نامتناسب بودن آنها حادثه می آفریند. به مفهوم دیگر این مولفه ها وقتی برای پیشگیری از تصادف هپموشانی ندارند مخاطرات آینده را رقم می زنند.

معاون کالا و خدمات انجمن ملی حمایت از حقوق مصرف کنندگان عامل انسانی را یکی از مهمترین مولفه های حوادث کشور می داند و می گوید: آموزش تمام عوامل انسانی در حوزه های مرتبط از جمله اولویتهایی است که باید از سوی دستگاههای مسئول و نظارتی برای کاهش حوادث اتوبوسهای جاده ای با جدیت دنبال شود.

معاینه فنی خودروها تاثیرگذار ترین عامل بر کاهش تصادفات

موضوعی که رحمت‌اله حافظی رئیس کمیسیون سلامت‏‌محیط زیست و خدمات شهری شورای شهر نیز بر آن تاکید دارد. او پس از بازدید از خط تولید یکی از کارخانه تولید کننده اتوبوس می‌گوید:  نکته مهم در مورد تمامی اتوبوسهای درون و برون شهری معاینه فنی آنهاست، متاسفانه به دلیل نبود نظارت بر عملکرد این مراکز مشکلاتی پیش می آید که قابل پذیرش نیست. زمانی که تابلوی برق اتوبوس دستکاری می شود یا مخزن سوخت آن از ۷۰۰ لیتر به ۱۴۰۰ لیتر افزایش می یابد و به بمب متحرک تبدیل می شود و مراکز معاینه فنی براحتی با وجود این دستکاری های فنی در اتوبوس برگه معاینه فنی را صادر  می کنند، چه توجیهی وجود دارد! اگر این اتوبوس به هر دلیلی دچار سانحه شود چه کسی پاسخگو است؟ بدون شک سهم مراکز معاینه فنی بسیار زیاد است و باید مراجع قضایی علاوه بر برخورد با این مراکز به صورت جدی به این موضوع ورود کند.

به گفته رئیس کمیسیون سلامت شورای شهر تهران، اگر همه گروهها از تولیدکننده تا سازمان ملی استاندارد و متولیان نظارتی بدانندکه در برابر مطالبات مردم و سوانح رخ داده مسئول هستند، قطعا با پیگیری جدی نقاط ضعف و مشکلات را مرتفع می سازند.

نظارت و کنترل بر ایمنی اتوبوس ها در کشور بسیار ضعیف است. درحالی که با توجه به این که اتوبوسها جزو وسایل حمل و نقل عمومی محسوب می شوند نیاز به نظارت و کنترل دقیق تری دارند .

صدر درصد رانندگان اتوبوس، خودرو ها را دستکاری می کنند 

سرهنگ سیدهادی هاشمی، رییس سابق راهور تهران با بیان اینکه ایمنی موضوعی چند وجهی است و نباید از یک منظر به آن نگاه کرد، به مهر می گوید: در ابتدا باید ایمنی و استاندار خودرو در زمان خروج از کارخانه چک شود، در مرحله دوم باید مراقب بود که عامل استفاده کننده یعنی راننده در خودرو دخل و تصرف نکند، در مرحله سوم عوامل نظارتی و کنترلی همچون نهادهای مربوطه وزارت راه، معاینه فنی،تعاونی ها، پلیس و دیگر نهادهای ذیربط هستند و در انتها نیز عوامل خدماتی هچون اورژانس، هلال احمر و آتش نشانی هستند.

وی ادامه داد: همه این عوامل در جلوگیری از بروز حوادث دلخراش و ایمنی کامل اتوبوس تاثیر دارد و نمی توان ایمنی را تنها به یک بخش تعمیم داد.

رییس سابق راهور تهران از موضوع دیگری نیز پرده برداشت و گفت: صدر درصد رانندگان اتوبوس در ایران در اتوبوس دخل و تصرف هایی اعم از نسب باک اضافه، دستکاری برق خودرو، نصب پرده و روکش که عوامل تشدید کننده آتش هستند و … انجام می دهند که موجب کاهش ایمنی اتوبوس و یا حتی حادثه آفرین بودن آن می شوند.

این فرهنگ اشتباه به دلیل کنترل ناکافی در میان رانندگان اتوبوسها در کشور بسیار شایع است و در برخی موارد رانندگان حتی مطلع نیستند که این دستکاری ها می تواند منجر به بروز فاجعه شود.

سرهنگ هاشمی  با بیان اینکه قاچاق سوخت و عواملی از این دست در کشور ما موجب می شود که رانندگان اقدام به اعمال تغییرات در اتوبوس خود بکنند، افزود: ایجاد این تغییرات در اتوبوس از یک سو ایمنی خودرو را به شدت کاهش می دهد و از سوی دیگر بر شدت خسارات و صدمات احتمالی می افزاید.

سرهنگ هاشمی گفت: به عنوان مثال اضافه کردن باک اضافه در اتوبوسها بسیار شایع است و یا کالای تجاری بار زدن، اینها به دلایل مختلف همچون تحمیل بار اضافی بر اتوبوس موجب می شود مرکز ثقل وزنی اتوبوس برهم بخورد و خودرو دیگر تعادل نداشته باشد، بر این اساس اتوبوسی که در شرایط عادی پیچ های مسیر را با سرعت ۶۰ کیلومتر بر ساعت به راحتی طی می کند به دلیل این درستکاری ها، در یک پیچ با سرعت ۵۰ کلیومتر چپ کند.

اضافه کردن باک و قاچاق سوخت هم اتوبوس را آماده انفجار می کند، چراکه وقتی باکی با دو هزار لیتر بنزین اضافه بر ظرفیت در اتوبوس وجود دارد بعد از مصرف حدود ۲۰ درصد از این بنزین، ۸۰ درصد بقیه در اثر حرکث اتوبوس گازی را از خود متصاعد می کنند که آن گاز داخل باک  فشرده می شود و آماده انفجار است.

رییس سابق راهور تهران با انتقاد از اینکه متاسفانه این موارد کنترل نمی شود و منجر به بروز حوادثی تلخ در کشور می شود، افزود: متاسفانه تعبیه باک اضافه و یا نصب پرده و روکش صندلی و یا پهن کردن فرش در کف اتوبوس که مواردی است که به سادگی قابل کشف و پیشگیری است، در کشور کنترل نمی شود و معاینه فنی نیز به این موارد توجه نمی کند.

وی ادامه داد: شرکت مسافربری و وزارت راه نیز باید این موارد را قبل از خروج اتوبوس از ترمیتال کنترل کنند، اما متاسفانه این کنترل ها صورت نمی گیرد و ما همچنان شاهد بروز حوادث در کشور هستیم.

معاینه فنی های صوری علت بسیاری از تصادفات

معاینه فنی های صوری به اعتقاد بسیاری کارشناسان از عوامل مهم تصادف اتوبوس ها است. محمدرضا حاجی بیگی مدیرعامل سازمان پایانه های شهر تهران در این رابطه  گفت: معاینه فنی اساسا درست انجام نمی شود و به صورت عملی و حضوری صورت نمی گیرد و در اکثر موارد افراد با دادن کارت اتوبوس به پیک موتوری می توانند معاینه فنی بگیرند، البته این موضوع عمومیت ندارد اما بسیار شایع است. اگر این ندانم کاری ها کنار گذاشته شود و اصول فنی بویژه در بخش معاینه فنی کنترل شود خیلی از حوادث و تصادفات اتوبوس ها که متاسفانه منجر به فاجعه می شود، کاهش می یابد.

وی معتقد است: معاینه فنی اتوبوس موضوع بسیار حساسی است به صورتی که به اعتقاد من باید در هر پایانه اتوبوسرانی یک بخش معاینه فنی وجود داشته باشد و ارگان های مختلف همچون پلیس، وزارت راه و سازمان پایانه ها بر انجام درست معاینه فنی اتوبوس ها نظارت مستقیم داشته باشند.

عامل راننده ۵۰ درصد در بروز تصادفات در کشور نقش دارد. براساس اعلام  سازمان بین المللی PRK که مربوط به حوادث رانندگی است، یک گزارش آماری از حوادث کشورهای اروپایی تهیه شده که براساس آن سهم راننده در بروز تصادفات ۵۱ درصد است، این در حالیست که در این کشورها خودرو استاندارد، راه استاندارد و امداد و نجات استاندارد وجود دارد. سهم راننده در ایران را با وضعیت جاده، خودرو و امداد و نجات، به صورت خوشبینانه می توان ۵۰ درصد در نظر گرفت.