گونه های آئینی همواره این قابلیت را می یابند که گذشته را از صافی امروز گذرانده و به آینده پیوند دهند. ماه رمضان با آداب و رسوم خاصش در خود حلقه های پیوند بسیاری دارد. از آنجا که این رسوم زمینه ساز همبستگی و اتحاد روانی در جامعه و تجلی روح جمعی در میان آحاد ملل مسلمان هستند از اهمیت اجتماعی فراوانی نیز برخوردارند.

 ماه رمضان در خود حلقه های پیوند بسیاری دارد. آداب و مراسم ماه مبارک رمضان یکی از مباحث مهم فرهنگ مردم به شمار می رود که به واسطه قدمت خود از قداست ویژه ای برخوردار است. از آنجا که این رسوم زمینه ساز همبستگی و اتحاد روانی در جامعه و تجلی روح جمعی در میان آحاد ملل مسلمان هستند از اهمیت اجتماعی فراوانی نیز برخوردارند. متاسفانه در هجوم عوارض فرهنگ های منحط و مشکلات زندگی شهری و ماشینی بخشی از این سنت های زیبا به بوته فراموشی سپرده شده اند و بسیاری دیگر نیز کم رنگ تر از گذشته به حیات خود ادامه می دهند.

رمضان رسید و حال و هوای خودش را با خود آورد. مسلمانان جهان در هر کشوری با آداب و رسومی به استقبال این ماه پر برکت می روند. مردم در سر تا سر جهان با آداب و رسوم زیبا به پیشواز رمضان می روند.

همزمان با حلول ماه مبارک نماد هلال ماه و فانوس که نشانی است از حلول ماه مبارک را در تمام شبکه‌های تلویزیونی کشورهای مسلمان می‌توان دید.

در خوزستان نیز همچون کشورهای مسلمان همسایه، با حلول ماه مبارک بسیاری با خانه تکانی و نظافت از ماه رمضان استقبال می کنند و برخی اقدام به ارسال پیام‌های کوتاه تبریک ماه مبارک همچون “رمضان کریم” به استقبال این ماه می‌روند. در کشورهای عربی و مخصوصا کشورهای حوزه خلیج فارس و هم‌چنین هموطنان خوزستانی به رغم داشتن مراسم مختلف همچون سنت افطاری دادن که در بین عرب‌ها بسیار فراوانی دارد مراسمی همچون تعارف آب و خرما و مراسم قرائت قرآن و نیایش های شبانه را نیز به همراه دارند.

ماه رمضان همواره در استان خوزستان با آیین‌ها و رسومات مختلفی همراه بوده است. بازی های محلی همچون «محیبس» یا همان پر یا پوچ و آیین طبل زدن در سحر و همچنین پختن غذاهای مخصوص این ایام همچون “شعث”، “مهلبیه” (فرنی)، سمبوسه، هریس و … از جمله این رسوم‌های رایج در بین شهروندان عرب خوزستانی است.

خوراک یک ماهه روح، سی شب سی جزء

حضور افراد در نمازهای جماعت یومیه در ماه مبارک رمضان بیشتر مورد توجه است. مردان و زنان پس از خواندن نماز جماعت ظهر و عصر و در برخی شهرها پس از ختم کامل قرآن، هر کس به فراخور وسع مالی خود مقداری نبات، نقل، برنج یا گلاب به جلسه آورده و به نیت برکت بین حاضران پخش می کند.

همچنین در محلاتی که همبستگی شکل عمیق تر و یکپارچه تری به خود گرفته است چنین نشست هایی بیشتر دیده می شود. محله هایی نظیر محلات سپیدار، آسیه آباد، صخیریه، فرهنگیان، ملاشیه، خشایار و پاداد از جمله محلات با همبستگی و ارتباط بسیار خوب هستند.اهالی این محله ها هر شب به صورت خودجوش در مساجد، حسینیه ها و برخی در منازل خود برنامه های قرائت قرآن را دارند. این جلسات تا آخرین روز از ماه مبارک و به نیت ختم قرآن ادامه می یابد.

هر شب به مهمانی

دعوت از دوستان، اقوام و آشنایان برای صرف افطار از دیگر رسومی است که در این ایام بر گزار می شود.

حاج ملا عزیز یکی از ریش سفیدان روستای سید محمد تفاخ ” الهدامه” است. او درباره روستای الهدامه می گوید: روستای سید محمد تفاخ یکی از روستاهایی است که رسومات زیبایی همچنان در آن پا برجاست. مردم این روستا هر شب، یکی از خانواده ها تمام مردم روستا را برای افطار دعوت می کنند. «بیت حویر چنانی» یکی از خانواده هایی است که حدود ۷۰ سال است مردم روستا را در شب های احیاء؛ هم برای سحری اهالی را دعوت می کند و هم برای افطار که برای ما تبدیل به یک سنت و فرهنگ شده است.

حاج عزیز همچنین گفت: در سحر نیز صدای بلندگوی مسجد همه را از خواب بیدار می کند و اهالی بعد از خوردن سحری به سمت مسجد روستا که در بالادست روستا واقع شده می روند. در هنگام سحر، روستا جان تازه ای می گیرد و گویی اواسط روز است.

این ریش سفید افزود: در روزهای احیا و ضربت امام علی (ع) هم  آداب خاصی در این روستا جاری می شود. مردم صبح روز ۲۱ رمضان پیکری را بر سر می گیرند و به سمت قبرستان می روند. بعد از پایان سینه زنی نیز برای تمامی اهل قبور فاتحه می خوانیم.

 ای به خواب رفتگان پاشید، سحر شده

از گذشته تا به حال مردم برخی از مناطق استان شیوه هایی برای بیدار کردن همدیگر برای سحری داشتند. روستای ابوعرابید در شمال شادگان هنوز در نیمه های شب پیش از اذان صبح مردی چراغ به دست کوچه های تاریک روستا را می چرخد و برای بیدار کردن روزه داران می خواند “یا نایمین اگعدو تسحرو ” ای به خواب رفتگان بیدار شوید سحری بخورید”.

مردم شوشتر نیز در گذشته همسایه ها به در خانه یکدیگر می رفتند و همدیگر را از خواب بیدار می کردند. یکی از زنان قدیمی شوشتر می گوید: در گذشته اهالی شوشتر با صدای توپ متوجه می شدند که وقت اذان است و نباید چیزی بخورند. همینطور در زمان افطار نیز با صدای توپ متوجه می شدیم که وقت اذان مغرب است.

اهالی شوشتر در ماه مبارک رمضان غذایی با نام نیز چباب می پزند. زنان گوشت چرخ کرده را به صورت گلوله هایی کوچک در رب انار می پزند. غلغل نیز یکی دیگر از غذاهایی است که مردم شوشتر و دزفول در ماه مبارک بر سر سفره های افطارشان می گذارند.

مردم بختیاری نیز با آداب خاصی به پیشواز ماه مبارک می روند. فرنی، نشا و رنگینک همواره بر سفره های افطار این مردم دیده می شود.

باز شدن سفره دل ها

همچنین در نخستین روز از ماه مبارک رمضان، کوچکترهای خانواده به دیدن بزرگترها می روند و حلول ماه مبارک را به آنها تبریک می گویند. زنان و دختران خانواده هم با تهیه انواع شیرینی محلی همانند لگیمات، شعریه، رنگینک که با خرما و آرد درست می شود، حلوای مسقطی و معسل به علاوه فرنی، حلیم و آش سفره افطار را آماده می کنند و به همراه آن آب داغ با نبات و چای به روزه داران تعارف می شود.

شیرینی، خرما و فرنی در این خطه معمولا در هر سفره افطاری باید باشد و کمتر خانواده ای یافت می شود که افطار خود را با خرما یا فرنی نگشاید. در این ماه دید و بازدیدها به خصوص بعد از افطار دو چندان می شود. اعضای فامیل خود را ملزم به صله رحم می دانند و شبها با مهمانی رفتن، از احوال یکدیگر باخبر می شوند.

مفطح یکی از غذاهای پرچرب مردم عرب خوزستان است که پخت و پز آن در ماه رمضان بیشتر می شود. این غذا در واقع راسته گوسفند است به این شکل که مفطح با تکه های بزرگ گوسفند و ادویه جات خاصی پخته می شود و اغلب بر سفره های ریش سفیدان و بزرگان قبایل عربی به ویژه مناطق جنوبی استان دیده می شود.

افطار در خیابان

در شهر اهواز هم مائده های آسمانی برپا می شود. این ایستگاه‌ها در میدان جواد الائمه، خیابان سلمان فارسی جنب ایستگاه کوت عبدالله، بلوار شهید فهمیده، میدان شهدا، خیابان طالقانی، میدان زیتون کارمندی و دیگر میادین برپا می‌شوند و همزمان با اذان مغرب، از شهروندان روزه‌دار با خرما و آش پذیرایی می‌کنند.

محافل قرآنی با نام “شهر قرآنی” و با هدف آشنایی و انس بیشتر شهروندان با قرآن و مفاهیم قرآنی در این ماه برگزار می‌شود. این مراسم شامل بخش‌های مختلفی مانند حضور قاریان و حافظان بین‌المللی و خوزستانی، اجرای تواشیح، ابتهال و سخنرانی است.

‌این محافل قرآنی طی هشت شب در هشت مسجد شهر اهواز شامل مسجد فاطمه الزهرا (س) واقع در کوی یوسفی، مسجد امام خمینی واقع در کیان آباد، مسجد قبا واقع در کوی ملت، مسجد جامع واقع در لشکر آباد، مسجد ابوالفضل العباس واقع در منطقه عین‌ دو، مسجد خدادادی واقع در کوت عبدالله، مسجد بلال واقع در سپیدار و مسجد النبی واقع در کوی باهنر برگزار می‌شود.

همچنین شهرداری اهواز محافل انس با قرآن و عترت ویژه بانوان را نیز برگزار می کند، این محافل قرآنی با حضور بانوان قاری و حافظ قرآن در دو مکان حسینیه عاشقان ثارالله واقع در خیابان طالقانی و حسینیه قشقائی‌ ها واقع در کوی باهنر برگزار می‌شوند.

با نگاهی گذرا به همه آئین ها و مراسم ماه روزه می توان به سادگی دید که هر چه این مراسم توسط خود مردم و به صورت خودجوش و در گذر ایام اجرا شده ناب تر و با فضائی روحانی تر است. به نظر می رسد این گزارش نا تمام است. امیدوارم در روزهای آینده بتوانم آداب رسوم و عادت های رمضانی دیگر خوزستانی ها را به تصویر بکشانم.