سینمای ایران غالبا نسبت به رخدادهای میهنی و فرامرزی به ویژه حوادثی که در کشورهای همسایه اتفاق می افتد حساسیت نشان داده است و نمونه بارز این واکنش‌ها ساخت فیلم های ارزشمند در حوزه دفاع مقدس براساس هشت سال جنگ تحمیلی عراق علیه ایران بوده است. سینمای ایران همچنین به موضوع ترور و رفتارهای گروه‌های تندرو نیز واکنش داشته است.

وجود گروهک های تروریستی چون «طالبان» و «جیش العدل»، «بوکو حرام» و «داعش» و انجام فجیع ترین جنایت های انسانی به نام اسلام موضوعی است که سینما و سینماگران ایرانی نسبت بدان بی‌توجه نبوده‌اند. این واکنش از انتشار بیانیه تا ساخت فیلم‌های مستند، کوتاه و بلند بوده است.

این روزها که گروهک داعش در کشور همسایه عراق مشغول جنایت است باز هم سینماگران ایرانی دست روی دست نگذاشته و با نگارش طرح و فیلمنامه و تلاش برای ساخت فیلم در تلاش برای به تصویر کشیدن و نقد این اتفاقات هستند. تعدادی از سینماگران ایرانی در گفتگوهای خود با خبرنگار مهر درباره وظیفه سینمای ایران در چنین اتفاقاتی صحبت کردند.

وظیفه سینمای ایران در نشان دادن فجایع گروهک «داعش» سنگین است

منوچهر محمدی تهیه‌کننده سینمای ایران با تاکید بر این نکته که سینمای ایران همواره نسبت به حوادث و رخدادهای ملی و بین المللی واکنش نشان داده است، گفت: خوشبختانه سینمای ایران در فیلم ها و آثاری که ساخته سعی کرده توجه ویژه ای به حوادث منطقه داشته باشد. سینمای ایران همواره آمادگی روشنگری در افکار عمومی و مقابله با فجایع انسانی را دارد. اتفاقی که در چند وقت اخیر در کشور عراق و البته پیش از آن در سوریه و در سالهای دور در افغانستان رخ داده این است که گروه های تندرو و آدمکش به نام اسلام و تفکر دینی مرتکب فجیع ترین جنایات انسانی می شوند و اعمال خود را در قالب عقاید دینی و بعضا فرقه ای بیان می کنند. از همین رو وظیفه سینمای ایران هم از جهت مقابله با اسلام هراسی و هم از لحاظ بر دوش داشتن رسالت رسانه ای و هم از جهت واکنش به فجایع انسانی که در حال رخ دادن است، سنگین تر می شود.

تهیه کننده فیلم «میهمان داریم» افزود: سنگینی وظیفه سینما در واکنش نشان دادن به این مهم، به این دلیل است که متاسفانه این اقدامات تروریستی، انسان را فارغ از مذهب و ملیت در جهان و به خصوص در خاورمیانه تهدید می کند و متاسفانه هدف این است که مسلمانان جهان در لباس اختلاف مذهب و تفرقه افکنی روی آرامش را نبینند. یکی از مسائلی که در توجه سینمای ایران هم در قالب سینمای داستانی و هم فیلم مستند، کوتاه و انیمیشن مطرح است چگونگی پرداختن به موضوعاتی از این دست است چراکه فلسفه وجودی گروهک های تروریستی ایجاد تفرقه بین شیعه و سنی است و از آنجا که برادران دینی و سنی ما در کشورهای همسایه و همچنین در مناطق غرب و شرق ایران نیز زندگی می کنند نوع نگاه سینما به موضوعاتی از این دست باید در سایه احترام و به دور از هرگونه جبهه گیری انجام شود.

در ساخت فیلم مستند و داستانی با موضوع تروریسم باید استراتژی داشت

محمدی که ایده ساخت پروژه سینمایی «برای بهشت باید آدم کشت» با موضوع اتفاقات اخیر در عراق را به ارشاد داده است به وجود استراتژی در ساخت فیلم های بلند داستانی با موضوع گروهک های تروریستی اشاره کرد و گفت: این نکته را متذکر می‌شوم که سینمای ایران توانایی حضور و تاثیرگذاری در جهت نمایش کشتار و فجایع انسانی گروهک های تروریستی را نیز دارد اما نکته مهمتر از توانایی سینماگران ایرانی، خط مشی ساخت فیلم های داستانی است. اگر استراتژی مشخص وجود نداشته باشد اتفاق ها و تبعات عجیب و غریبی رخ می دهد که یکی از این رخدادها موضع گیری های تند درباره ایران است. بنابراین خطوط کلی این استراتژی باید این باشد که بتوان میان مسلمانان اهل سنت و جماعت تکفیری ، سلفی و گروهک تروریستی که به نام اسلام و سنی گرایی دست به خشونت می زنند، فاصله گذاری کرد. از همین رو در هر اثر سینمایی که در قالب های مختلف داستانی، مستند، کوتاه و انیمیشن ساخته می شود باید براساس رویکرد جداسازی این فجایع بین برادران سنی و تندروهای سلفی و تکفیری، عمل کرد. در واقع باید به شکل هوشمندانه ای از هرگونه تبلیغ مشخص شیعه‌گری پرهیز کرد چون اگر این احساس ایجاد شود که یک اثر سینمایی با رویکرد شیعه گری ساخته شده است می تواند تاثیر ناخوشایندی در میان کشورهای اهل سنت بگذارد بنابراین در این مورد خاص باید فراجناحی و یا حتی فرا منطقه ای عمل کرد.

نمی توان با عجله پای سینما را به میان کشید

داود میرباقری کارگردان سینما که ساخت مجموعه سریال «شاهگوش» ویژه شبکه نمایش را به تازگی به پایان رسانده است، معتقد است تاثیر سینما در حوزه ساخت فیلم هایی با موضوعاتی از این دست در صورتی که از منظر یک رسانه نگریسته شود در دراز مدت پاسخ مناسب را می دهد و نباید از روی عجله پای سینما را به میان کشید.

این کارگردان در ابتدای صحبت های خود وجود گروهک های تروریستی را محکوم کرد و گفت: حضور گروهک های تروریستی در منطقه سازماندهی شده و البته مشکوک است که به نظر من این حضور ناجوانمردانه ریشه در صهیونیسم دارد. در هر حال این نوع فجایع محکوم است و سکوت در شرایط فعلی محکوم است اما واقعیت این است که تاثیر سینما در دراز مدت دیده می شود و فرهنگساز است و این انتظار که فیلمی ساخته شود که بتواند یک جریان انقلابی و فراگیر ایجاد کند قطعا انتظار بیهوده ایست و یا حداقل من به یاد ندارم که یک فیلم در زمان ساخت و اکران خود توانسته باشد یک انقلاب و جریان ایجاد کند. اما با توجه به ماهیتی که از صنعت سینما به خصوص سینمای ایران می شناسم اگر فرصت مناسب داده شود این هنر صنعت می تواند به مرور زمان روی اندیشه و سلیقه اطرافیان تاثیر بگذارد. بنابراین کارکردن روی سوژه هایی که تروریسم را به عنوان یک جریان مخرب در زندگی بشر معرفی می کند نه تنها مفید بلکه ضروری است و در بینش انسان ها تغییر ایجاد می کند.

تردید سینمای ایران در واکنش به کشتار انسان فرصت حضور هالیوود را فراهم می کند

مهدی فخیم زاده بازیگر و کارگردان سینما نیز معتقد است سینما می تواند در این زمینه حضور فعال داشته باشد اما این حضور مستلزم صرف زمان برای شناخت همه ابعاد ماجرا است و نباید در حوزه فیلم داستانی و مستندسازی با موضوعاتی از این دست دچار تردید شد.

این کارگردان که در کارنامه کاری خود فیلم های تاریخی و مذهبی چون «ولایت عشق» و «تنهاترین سردار» را دارد در ادامه توضیح داد: هرگونه شک و تردید و اهمال کاری در این حوزه باعث می شود هالیوود سردمدار این جنگ رسانه ای شود. بنابراین سینمای ایران می تواند و باید روی موضوعاتی از این دست کار کند اما واقعیت ماجرا این است که برای انجام هر فعالیت سینمایی به صرف زمان نیاز داریم تا فکر شده و براساس شناخت ابعاد این خشونت و فجایع انسانی را به تصویر بکشیم در واقع اول باید درد را شناخت و پس از آن به فکر درمان بود.

سینمای داستانی رسانه خوبی برای واکنش به تروریسم نیست

اما محمد باشه آهنگر کارگردان سینمای ایران که بیشترین آثار خود را در حوزه دفاع مقدس ساخته است ساخت فیلم با چنین موضوعاتی را از عهده سینمای داستانی خارج دانست و گفت: سینمای داستانی رسانه خوبی برای واکنش به تروریسم نیست اما در حوزه سینمای مستند و با ساخت مستندهای سیاسی، مردم نگارانه می توان به نتایج قابل قبولی دست یافت و خوشبختانه با توجه به گروه های خوب مستندسازی که داریم و همچنین حمایت مراکز مختلف درحوزه مستندسازی چون مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی امکان بالقوه در جهت ساخت مستندهای سیاسی وجود دارد. از همین رو بهتر است یک کار کارگاهی و دانشگاهی انجام شود و شرایط حضور مستندسازان حرفه ای به سوریه، پاکستان و افغانستان را فراهم کرد و یا حتی با مستندسازان کشورهای دیگر ارتباط برقرار کنیم و با آنها وارد گفتگو شویم و برای ایجاد یک جریان رسانه ای علیه حرکت های تروریستی تبادل اطلاعات کنیم.

جنگ رسانه ای باید در جهت وحدت شیعه و سنی باشد

حساسیت ورود به ساخت فیلم های سینمایی با موضوع گروهک های تروریستی و ایجاد موج مثبت رسانه ای در این زمینه از دیگر مباحث مطرح در حوزه مستندسازی است و این نکته ای است که منوچهر محمدی نیز بر آن تاکید دارد. این تهیه کننده در تشریح این حساسیت گفت: موضوع گروهک‌های تروریستی چون تکفیری، القاعده، داعش، جیش العدل و… پدیده هایی مانند سیل و زلزله نیست که آثار تخریبی آن را بتوان بازسازی کرد چراکه وجود چنین جریان هایی ریشه دار است که در طول تاریخ بارها و بارها تکرار شده است. بنابراین در کنار برخوردهای نظامی باید یک جریان دائم فکری و فرهنگی به خصوص در کشورهای همجوار که بیشترین چالش را با این گروهک ها دارند، ایجاد کرد.

این تهیه کننده سینما که فیلم سینمایی «فرشته ها با هم می آیند» را در نوبت اکران دارد، درباره چگونگی ایجاد جریان دائم فکری و فرهنگی مبنی بر جنگ رسانه ای علیه گروهک های تروریستی گفت: به نظر من مجموع اقدامات فرهنگی و به عبارت بهتر جنگ رسانه ای با تروریسم باید در جهت ایجاد وحدت شیعه و سنی باشد تا این جریان کمکی باشد برای خنثی کردن افکار مسموم گروهک ها تروریستی که امروزه در حال یارکشی برادران سنی ما هستند.

سینمای ایران افراد کاربلد برای ساخت فیلم علیه «داعش» ندارد

داود میرباقری کارگردان سریال تاریخی و مذهبی «امام علی (ع)» با تایید صحبت های منوچهر محمدی گفت: سینمای ایران مایل است فیلم هایی بسازد تا تفکر تروریستی را به مردم خود و جهان بشناساند اما مسئله مهم این است که چه افرادی باید ساخت فیلم هایی از این دست را به عهده گیرند. با توجه به مختصاتی که من از سینمای ایران می شناسم در حال حاضر فرد و یا افراد کاربلد و البته آماده در حوزه ساخت فیلم هایی از این دست نداریم و یا حداقل من نمی شناسم. البته نا گفته نماند تجربه فیلمسازی در حوزه سینمای دفاع مقدس و نشان دادن مظلومیت مردم و حقانیت قربانیان هشت سال جنگ تحمیلی در مقابل تروریسم مبین این مطلب است که می توان در این حوزه نیز وارد عمل شد و طبیعتا کسانی که سابقه کارگردانی در حوزه فیلم های دفاع مقدس را دارند بهتر از هر کس دیگری می توانند وارد عمل شوند.

محمد علی باشه آهنگر از جمله فیلمسازانی است که نظرش منطبق با نظر میرباقری است. زمانی که نظر این کارگردان را برای حضور فیلمسازان دفاع مقدس در عرصه ساخت فیلم هایی بر ضد تروریسم جویا شدیم، باشه آهنگر پاسخ منفی داد و گفت: ورود به این مقوله از طریق سینمای داستانی برای آن دسته از فیلمسازانی که آثاری با موضوع دفاع مقدس ساخته اند سخت است چراکه نیاز به داستان سرایی دارد که این داستان سرایی و رسیدن به شناخت جامع در این حوزه نیاز به کنکاش دارد و قطعا اجرایی شدن تولید آثاری از این دست نیاز به صرف زمان یک ساله دارد.

در حال حاضر تلویزیون از سینما کارآمدتر است

کارگردان فیلم تحسین شده «فرزند خاک» در ادامه صحبت های خود، حضور تلویزیون به عنوان رسانه ملی و پر مخاطب را در این مقطع خاص مفید و کارآمدتر از سینما دانست و گفت: کارکرد صدا و سیما در این مقطع بسیار حساس تر و البته کارآمدتر از سینما است و می تواند با ساخت سریال های تلویزیونی و یا مستندهای گزارشی، فضاسازی رسانه ای و همچنین اطلاع رسانی در این حوزه را گسترش دهد.

محمدعلی باشه آهنگر در پایان صحبت های خود به این مطلب اشاره کرد که تولید فیلم هایی از این دست در بدنه سینمای ایران نیاز به یک اراده ملی دارد و افزود: ۱۰ سال درباره بمب گذاری های انتحاری در عراق تحقیق و پژوهش کرده ام اما مطمئن هستم برای ساخت چنین فیلم های یک اراده ملی باید وجود داشته باشد که من متاسفانه چنین اراده ای را در حال حاضر در بین متولیان و مدیران سینمایی نمی بینم.

وی درباره دلایل نبود عزم و اراده ملی برای ساخت فیلم هایی ضد تروریسم گفت: برای ساخت چنین فیلم هایی یا باید در لوکیشن های داخلی فیلم ساخت و یا اینکه براساس لوکیشین های واقعی، مکان هایی را به عنوان لوکیشن بازسازی کرد که این امکان در حال حاضر وجود ندارد.

سینمای ایران برای حضور در شرایط بحران تعلیم دیده است

حضور سینما در شرایط بحران از جمله مباحثی است که همواره درباره این هنر صنعت مطرح بوده است و جدا از بود و یا نبود اراده ملی از سوی مدیران سینمایی و فیلمسازی باید دید که سینمای ایران اساسا برای حضور در شرایط بحران تعلیم دیده است؟

مهدی فخیم زاده به این سئوال جواب مثبت داد و گفت: به اعتقاد من سینمای ایران برای حضور در شرایط بحران تعلیم دیده است، اما نمی‌توان به این مقوله به شکل پادگانی نگاه کرد. چراکه علاوه بر محتوا، باید منابع مالی در دسترس و آماده ای وجود داشته باشد و مطمئن هستم آمادگی محتوایی و شرایط تولید در دسترس در حال حاضر در سینمای ایران وجود ندارد و ممکن است تا فراهم شدن شرایط لازم گروهک هایی مثل «داعش» که مورد بحث ما هستند از هم بپاشد. اما نکته حائز اهمیت این است که داعش و گروهک هایی از این دست یک جریان فکری هستند که همیشه بوده و ادامه خواهند داشت. بنابراین نباید کوتاه آمد و باید به سینما فرصت داد تا خود را مجهز به ابزار لازم برای انجام رسالت خود در این زمینه کند.

نمی توان از سر عجله فیلم ساخت و بیانیه صادر کرد

کارگردان سریال تاریخی و مذهبی «ولایت عشق» در ادامه متذکر شد: بعد از واقعه یازدهم سپتامبر، هالیوود با آن عظمتی که داشت چند فیلم قابل اعتنا تولید کرد؟ تنها توانست پس از چندین سال چند فیلم خوب با این موضوع بسازد. البته این مسئله درباره پدیده «ایدز» هم وجود داشت.سالهای بسیاری طول کشید تا فیلم هایی در تشریح این بیماری ساخته شد. بنابراین می توان مقوله ضد خشونت را در فیلم ها بیان کرد و به انحای مختلف این ترور و کشتار انسان های بی گناه را محکوم کرد اما نمی توان از سر عجله فیلم ساخت و بیانیه صادر کرد چراکه ساخت فیلم درباره داعش و دیگر گروه های تروریستی از سر عجله تعریفی جز هیجان‌زدگی ندارد.

داود میرباقری آنچه را که فخیم زاده به هیجان‌زدگی تعبیر می کند، ساخت فیلم سفارشی عنوان کرده و گفت: ساخت فیلم از سر عجله و با بودجه ای نصف و نیمه تعبیری جز انجام کار سفارشی ندارد و فیلم سفارشی تاثیر ماندگاری ندارد و یا حداقل من نمی توانم سفارشی کار کنم.

صرفا حرف زدن درباره «داعش» معنا و مفهومی ندارد

میرباقری در ادامه افزود: شاید روزی موضوع تروریسم برای من به یک دغدغه و یک ضرورت تبدیل شود و به آن فکر کنم ولی بنده در شرایط فعلی احساس می کنم به موضوعاتی که از قبل فکر کرده ام بیشتر تسلط دارم و این تسلط شرط اصلی برای ساختن فیلمی موثر است و تا زمانی که فیلمساز روی موضوعی که می خواهد کار کند تسلط کافی نداشته باشد و به شناخت نرسد قطعا فیلمی که می سازد موثر از آب در نخواهد آمد.

مهدی فخیم زاده در جمع بندی این گزارش به ضرورت شناخت حامیان گروهک های تروریستی اشاره کرد و گفت: نکته قابل توجه در مطرح شدن گروهک های تروریستی شناخت بسترهای حمایتی و چگونگی آماده سازی آنهاست. بنابراین تنها و صرفا حرف زدن درباره «داعش» معنا و مفهومی ندارد. به نظر من باید در جهت عکس تفکر این گروهک ها فیلم ساخت به عنوان مثال باید به ارتباط دوستانه و برادرانه شیعه و سنی پرداخت. نکته دیگر اینکه ما در طول سالها با برادران سنی خود با محبت و دوستی همزیستی داشته ایم و سینمای ایران امروز باید در آثار خود این همزیستی محبت آمیز را تقویت کند و حرکت روی این ریل باید براساس آرامش و به دور از هرگونه عجله و شتابزدگی باشد.