هورنیوز -‌‌ عبور از قانون، ایجاد رانت می‌کند و رانت به بحران ختم می‌شود و البته درد وقتی بیشتر می‌شود که برخی افراد از قانون لازم‌الاجرا مستثنا هستند. این اتفاق ممکن است برای کسانی که سرمایه و ارتباطات بیشتری دارند، به‌راحتی رخ دهد؛ نمونه‌اش متروپل آبادان.

در روزهایی که موضوع فاجعه متروپل و حاشیه‌هایش یک‌بار دیگر به سطح ناخودآگاه جمعی جامعه آمده و از یک طرف موضوع سوءقصد به جان برادر مالک متروپل در راس اخبار قرار گرفته و از سوی دیگر قوه قضاییه اسامی همه متهمان و متخلفان این فاجعه را اعلام کرده، بازخوانی چرایی وقوع این حادثه و راهکارهای اجرایی برای جلوگیری از وقوع حوادث مشابه در شهرهای مختلف کشور همچنان می‌تواند درس‌های آموختنی فراوانی در بر داشته باشد. محسن هاشمی‌رفسنجانی، رییس شورای شهر پنجم تهران اخیرا در گفت‌وگویی تصویری اعلام کرد در زمان شهرداری پیروز حناچی در تهران، لیستی از ۱۳۷ساختمان غیرایمن شهر تهران را استخراج و برای انتشار و اصلاح در اختیار حناچی قرار داده‌اند، اما حناچی اجازه انتشار این اسامی را صادر نکرده است. بعد از این اظهارنظر برخی زمزمه‌ها در این خصوص مطرح شد که حناچی اسامی این ساختمان‌های غیرایمن را بعد از تماس برخی افراد سیاسی دارای نفوذ به بایگانی سپرده و حاضر به انتشار اسامی آنها نشده است.برای حلاجی این ابهامات و سایر موارد مرتبط با فاجعه متروپل، حوادث مشابه و شدت آسیب‌پذیری شهر تهران، گفت‌وگویی با پیروز حناچی، شهردار سابق شهر تهران در یک روز گرم تابستانی برنامه‌ریزی و در آن دامنه وسیع از پرسش‌ها مطرح شد. پیروز حناچی با کوله‌باری از تجربیات عمرانی و اجرایی برخلاف بسیاری از کارشناسان معتقد است، ریشه اصلی وقوع فجایعی از جنس متروپل را باید در عدم رعایت مقررات ملی ساختمان جست‌وجو کرد؛ مشکلی که حناچی آن را از طریق مکانیسم بیمه ساختمان‌ها و سپردن نظارت بر ساختمان‌های کشور به بیمه‌ها می‌داند. ساز و کاری که امروز در بسیاری از شهرها و کلانشهرهای جهان در حال اجراست. حناچی اما درباره کابوس زلزله در شهر تهران نیز به سناریویی که توسط ژاپنی‌ها تهیه شده، اشاره می‌کند، اینکه در زمان وقوع زلزله احتمالی در تهران، مشکل اصلی بر اثر کم عرض بودن معابر و گذرگاه‌ها بروز می‌کند.

با گذشت چند هفته از فاجعه آبادان، این روزها اخبار تازه‌ای در خصوص پیگیری‌های فنی و حقوقی این حادثه شنیده می‌شود. قوه قضاییه هم لیستی از مقصران این حادثه منتشر کرده؛ به عنوان یک کارشناس، اساسا دلیل شکل‌گیری این نوع حوادث را چه می‌دانید؟

باید به مردم آبادان تسلیت بگویم برای وقوع فاجعه متروپل و تحمل رنج و غصه‌ای که هرگز قدیمی نمی‌شود. واقعه جانگداز است، چراکه محتمل بوده و پیش از این نقص ساختمان متروپل شناسایی شده بود. طبیعتا در این‌گونه موارد که نقص شناسایی می‌شود اجازه هرگونه بهره‌برداری از ساختمان‌ها باید متوقف شود و اساسا فلسفه پایان کار برای جلوگیری از این نوع فجایع است. حکمت محتوایی پایان کار برای این است که فقط به ساختمان‌های ایمن و قابل بهره‌برداری مجوز داده شود و اجازه بهره‌برداری داده نمی‌شود تا مطمئن شوند همه ضوابط اجرا شده است. بخشی از این ساختمان، حتی در زمان فروریزی هم در حال ساخت بوده و کارگران رفع نقص می‌کردند و بخشی دیگر در حال بهره‌برداری بوده است. به‌رغم همه تلخی این فاجعه، اگر درس درستی از این حادثه گرفته و نقیصه‌ها اصلاح نشود، ما اصطلاحا هم چوب را خورده‌ایم و هم پیاز را.

تحلیلگران معتقدند که حوادث تاریخی در بزنگاه‌های گوناگون مدام تکرار می‌شوند . از زمان حادثه پلاسکو در سال ۹۵ تا فاجعه متروپل، ۶سال زمان طی شده، اما کاری برای عدم تکرار این نوع حوادث نشده است. چه کار باید بکنیم تا این نوع حوادث دیگر تکرار نشوند و چتر ایمنی را در گستره کشور گسترش داد؟

اما در خصوص ساختمان متروپل اصلی‌ترین عاملی که روی ایمنی هم اثر گذاشته، مساله اجرای مقررات ملی است که به آن بیلدینگ کد «building code» می‌گوییم. بیلدینگ کد، حدود ۲۲ مبحث مصوب در مقررات ملی ساختمان در قانون نظام مهندسی است. اساسا اجرای قانون نظام مهندسی، هدفش تحقق بیلدینگ کد است. آیین‌نامه ۲۸۰۰ یا آیین‌نامه استحکام بنا، یکی از این مباحث است، آیین‌نامه حریق، آیین‌نامه آسانسور، الزامات عمومی در ساختمان، بایدها و نبایدهایی که برای یک ساختمان فنی باید مورد توجه قرار بگیرد و… ضوابطی است که در مقررات ملی مورد توجه است و یکی از اهداف اصلی نظام مهندسی اجرای این کدهاست. این گزاره‌ها، بهداشت، رفاه، ایمنی و پایداری ساختمان‌ها را به ارمغان می‌آورند.

به‌‌رغم همه این مقررات و ضوابط، باز هم حوادث تلخ در کشور رخ می‌دهند. بسیاری از تحلیلگران ریشه فساد در کشور را برآمده از مساله تراکم‌فروشی می‌دانند. در حادثه متروپل هم ظاهرا سوداگری و سودجویی، ریشه اصلی بروز مشکلات بوده است. چرا این قوانین، مصوبات و دستورالعمل‌ها در کشور اجرا نمی‌شود؟

اگر از ارتفاع بالا به پروژه متروپل نگاه کنیم، متوجه می‌شویم بنایی با این حجم، در بافتی متراکم، در بین ساختمان‌های دو‌طبقه و در خیابان‌ تنگ و شریان‌هایی با عرض محدود، بارگذاری شده است. همین تصویر به ما نشان می‌دهد کسی که مجوز چنین ساختمانی را گرفته، ارتباطاتی نامتعارف داشته که بقیه مالکان آن محدوده، از آن برخوردار نبوده‌اند. این عارضه شهرسازی رانتی است.

شهرداری‌ها در ایران عموما از ضعف سیستم کنترل و نظارت رنج می‌برند و این موضوع ارتباط مستقیمی با دخل‌وخرج شهرداری‌ها و عدم تطابق هزینه‌ها و درآمدها (کسری بودجه) دارد. نظام مدیریت شهری و شهرداری‌ها نیازمند کنترل دقیق درآمد و هزینه و ایجاد نظام خزانه واحد و انضباط مالی هستند؛ شاید اصلی‌ترین وظیفه شوراهای شهر در مقیاس محلی، شهرداران در مقیاس مدیریت و وزارت کشور در مقیاس حاکمیت، همین است. بی‌توجهی به این امر مهم، به رانتی‌شدن شهرداری‌‌ها سرعت می‌بخشد؛ درست مانند دولت‌ها که کسری بودجه خود را با چاپ اسکناس جبران می‌کنند و تورم و گرانی از تبعات این اقدام است.

تأکید بر تأمین منابع مالی سالم و پایدار و کنترل جدی هزینه‌های جاری و غیرضروری شهر، برای تحقق تعادل بین درآمد و هزینه شهر ضروری است و این نکته ارتباط مستقیمی با شکل‌گیری کالبد شهر و ساخت احجام سنگین در مناطق پرتراکم و گران شهر دارد.

حادثه متروپل زنگ خطری است که به ما هشدار می‌دهد باید به داد نظام مدیریت شهری برسیم. متروپل اولین نمونه این اتفاقات نبود‌ اما می‌تواند آخرین آنها باشد؛ اگر به داد مدیریت شهری برسیم، شفافیت تصمیمات نهادینه شود و قانون جای رابطه را بگیرد.

منبع: اقتصاد نیوز