هورنیوز – به فروردین ماه سال ۱۳۹۸ برمی‌گردیم به روز‌های خوش اول بهار و عید نوروز که هرگز مطابق تصورات پیش نرفت. در روز‌هایی که مردم لباس خوش عید به تن کرده بودند، بارندگی‌های فراوان و سیل، زندگی و کام خانواده‌های جنوب و غرب ایران را تلخ کرد.

نیمه فروردین ماه سال ۹۸ حدود ۲۵ استان کشور درگیر سیلاب شدید شدند و حداقل ۶ هزار نفر آسیب دیدند. چه خانه‌هایی که غرق در گل و لای شد و چه افرادی که عزیزانشان را در این سیل از دست دادند، روز‌های سختی بود و دولت متحمل ۳۰ تا ۳۵ هزار میلیارد تومان خسارت مالی شد.

روز‌ها گذشت و به پایان فرودین ماه نرسیده، رییس جمهور وقت دستور داد کارگروهی برای بررسی شرایط، انجام تحقیقات و ارائه پیشنهادات برای پیشگیری از چنین رخداد‌هایی در کشور تشکیل شود. ۲۸ فروردین ماه اولین جلسه هیئت ویژه گزارش ملی سیلاب‌ها با مدیریت محمود نیلی احمدآبادی (رییس وقت دانشگاه تهران که طبق تصمیم ریاست جمهور وقت برای مدیریت هیئت ویژه انتخاب شد) برگزار و دبیرخانه و کارگروه‌های تهیه و تدوین کار مشخص شدند.

۶ ماه تحقیق و بازدید برای شرح آنچه بر سر مردم آمد
براین اساس هیئتی ۲۰ نفره با حکم حسن روحانی ماموریت گرفتند علل و عوامل مرتبط با آمادگی و مدیریت سیلاب در حوزه‌های هواشناسی و اقلیم‌شناختی، محیط‌زیستی، زیرساختی، مدیریت منابع آب و سازه‌های آبی؛ وضعیت مدیریت بحران، امداد و نجات، و ارتباطات بحران پس از وقوع سیلاب؛ ابعاد اقتصادی، حقوقی، اجتماعی، فرهنگی، ارتباطی، و مدیریت ریسک و بیمه سیلاب؛ اصلاحات ساختاری و قانونی برای افزایش تاب‌آوری و توان ملی در مدیریت سیلاب و … را با بهره‌گیری از ظرفیت‌های استادان، پژوهشگران، متخصصان و صاحب‌نظران کشور و تجارب جهانی در بررسی سیلاب و اصلاحات معطوف به افزایش تاب‌آوری در مقابل این پدیده را مورد بررسی قرار دهند.

اواسط مهرماه اولین گزارش «هیئت ویژه گزارش ملی سیلاب» به رییس جمهور وقت ارائه و نسخه اولیه آن در سایت این هیئت اطلاع‌رسانی عمومی شد که تنها بررسی شرایط استان‌های سیل‌زده و اقدامات انجام گرفته برای امدادرسانی به آن‌ها طبق بازدید‌های میدانی بیش از ۷۰۰ کارشناس، صاحب‌نظر و متخصص علمی و دانشگاهی بود، به طور کلی این گزارش ۱۲۲ صفحه‌ای را می‌توان شرح آنچه در فروردین ماه بر سر برخی استان‌های ایران آمده، دانست.

سیلاب پشت‌سرهم می‌آید و هنوز هیچکس نمی‌داند مسئول کیست
سال ۹۸ سیلابی دیگر مردم استان سیستان و بلوچستان را درگیر کرد و همچنان هیچ خبری از گزارش نهایی هیئت ویژه گزارش ملی سیلاب نشد. اما درنهایت بهمن ماه ۹۸ گزارش کامل به رییس جمهور وقت ارائه شد که آن هم راه‌حل نان و آب داری نبود. در این گزارش به جای پیشگیری، کنترل و مدیریت در رخداد حوادثی مثل سیل بر افزایش تاب‌آوری مردم، بررسی شرایط تغییر اقلیم و عادی شدن حوادثی همچون سیل از این پس در کشور و … تاکید شده بود و این هیئت بعد از ماه‌ها تلاش، صرف بودجه ۵ میلیارد تومانی برای نوشتن گزارشی ۷ هزار صفحه‌ای (که احتمالا رییس جمهور وقت هم حوصله برگه زدن آن را نداشت چه برسد به مطالعه و اجرا) اعلام کردند که متاسفانه نظام حقوقی ما ظرفیت لازم برای کنترل، مدیریت و پیشگیری از سیلاب را ندارد و حتی در موضوعاتی که شاید ساده به نظر برسد، قوانین سازمان‌ها منجر به تداخل وظایف سازمانی آن‌ها شده است.

به عنوان مثال برای سازمان‌های مختلف کاملا مشخص نیست که چه کسی باید نسبت به رخداد سیلاب هشدار دهد یا در مثالی دیگر هنوز مشخص نیست که در مواقع اضطرار مسئولیت لای‌روبی مسیر‌ها با وزارت راه است یا شهرداری.

هرچه هوشیارتر، بی‌مسئولیت‌تر!
شاید اعتراف به این موضوع تنها نکته مهم این گزارش باشد که مسئولان هوشیارتر از قبل هستند، اما ابهامات در قوانین و وظایف آن‌ها باعث می‌شود از مسئولیت‌ها شانه خالی کنند و توپ مشکلات در زمین سازمان‌های مختلف پاسکاری شود. همچنان که شاهد هستیم دوسال بعد از تمام این داستان‌ها سیل هنوز درحال خسارت زدن است.

ساده‌ترین نکته این گزارش که عمل به آن شاید می‌توانست از خسارت وارد شده سیلاب اخیر به تعدادی از استان‌های کشور جلوگیری کند، همین تفکیک وظایف سازمانی و توجیه کردن نهاد‌های مختلف برای پیشگیری یا مقابله با چنین پدیده‌هایی بود که متاسفانه مانند دیگر گزارش‌ها و فعالیت‌ کارگروه‌های مختلف که به اقتضای زمان روی کار می‌آیند، مغفول ماند.

کار تحقیقاتی اساتید همچون پایان‌نامه‌های دانشجویان بی‌فایده و ثمر؟
بررسی‌های ۷ هزار کلمه‌ای هیئت ویژه گزارش ملی سیلاب در زمان حسن روحانی به کار نیامد و بعد گذشت چندین ماه از دولت جدید مشخص نیست که آیا مسئولان فعلی برای پیشگیری و مقابله با سیلاب به چنین گزارش‌هایی مراجعه کرده‌اند یا خیر؟ از طرفی هم مشخص نیست که آیا گزارش مطالعه شده و برای اجرا کارآمد ارزیابی نشده یا اینکه کسی هرگز یادی از این پروژه تحقیقاتی نکرده است؟ به نظر اگر بودجه اختصاص یافته به هیئت ویژه گزارش ملی سیلاب‌ها در همان زمان سیل صرف ساخت منازل و تهیه اسباب زندگی مردم می‌شد کارآیی بیشتری داشت.

در آن زمان ادعا می‌شد سازمان هواشناسی هشدار‌های لازم برای پیشگیری از سیلاب را نداده است، اما سیل در ۳ استان هرمزگان، فارس، سیستان و بلوچستان از یکماه گذشته قابل پیش‌بینی و هشدار بود با این وجود متولیان امر نه تنها برنامه‌ای برای پیشگیری از وقوع اتفاقات ناگوار نداشتند بلکه در شرایط کم‌آبی کشور فکری به حال مدیریت و ذخیره آب هم نکرده بودند درحالیکه کشور‌های مختلف در سال‌های اخیر بسیار به این موضوع بها می‌دهند و برای آن برنامه دارند.

بحرانی که گریبانگیر سازمان مدیریت بحران است
چرا راه دور می‌رویم در این رخداد، سازمان مدیریت بحران که وظیفه کاهش حوادث و سوانح؛ آمادگی، پاسخ، بازسازی و بازتوانی مناطق بحران زده را برعهده دارد و باید هماهنگی بین سازمانی را برای مقابله به‌هنگام انجام دهد متاسفانه ضعیف‌تر از هر نهاد و سازمان دیگری در این زمینه تاکنون عمل کرده است.

یک نمونه هم آنکه درست در زمانی که مردم سه استان هرمزگان، فارس، سیستان و بلوچستان درگیر سیلاب و نجات دادن خانواده و زندگی‌شان بودند، مسئولان این سازمان خود را به مصاحبه درباره سبک زندگی شهیدحاج قاسم سلیمانی و شیوه رفتار او در هنگام رخداد‌هایی مثل سیل خوزستان مشغول کردند.

مسئولان به جای پیشگیری برای جبران خسارت‌ها دست‌به جیب هستند
تاکنون نشان داده‌ایم که هزینه‌کرد برای ایجاد یک کارگروه یا هیئت ویژه رسیدگی و غیره، اضافی و هدررفت منابع بوده است با این وجود متاسفانه هنوز مسئولان، حاضر به اختصاص بودجه‌ای برای مقاوم‌سازی ساختمان‌های شهر‌های در معرض حادثه؛ حفاظت از تالاب‌ها و معرفی گیاهان و درختان در مهار سیل؛ ایجاد موانع در مسیر سیلاب‌ها و … نیستند.

سیلاب می‌آید و به جای آنکه با تدبیری صحیح روز‌های کم‌آبی کشور را پاسخگو باشد، سالانه میلیارد‌ها خسارت می‌زند و می‌رود. باید دید تاکی مسئولان به جای آنکه هزینه‌ای اندک صرف کنند حاضرند خسارت‌های سنگین بپردازند.

دانشجو