هورنیوز – نعیم حمیدی صاحب امتیاز رسانه های عصر ما و هفته نامه بیان نوشت: دو روز پیش به همراه جمعی از مدیران رسانه های استان در مسیر رفتن به یک نمایشگاه فرهنگی و هنگام حرکت مینی بوس پیرامون دلایل عدم بارش در اهواز علیرغم پیش بینی های سازمان هواشناسی و همچنین نزولات جوی در برخی شهرهای شمالی و غربی استان بحث و تبادل نظر شد. در اثنای گفتگو محمد مالی مدیر مسئول خوزی ها با نشان دادن بخشی از داده ها و پژوهش خبرگزاری بلومبرگ آلمان و پایش های ماهواره ای به اطلاعات و نکات مهمی در خصوص میزان انتشار گاز متان در فضای شهرستان اهواز و تاثیر آن بر جلوگیری از مرطوب شدن هوا و عقیم کردن سامانه های باران زا اشاره کرد که مورد توجه سایر دوستان قرار گرفت

در همین راستا و برای بررسی ابعاد موضوع چند پژوهش را مطالعه و در محتوای آنها تدقیق کردم واقعا بسیار نگران کننده و حکایت از چالش های بزرگ زیست محیطی در اهواز و سایر مناطق نفتی از رهگذر رهاسازی گاز متان در فضا ، می کند

ﺳﺎﻻﻧﻪ حجم ﺑﺎﻻیی از گازهای همراه نفت خوزستان د ر فلرها سوزاند ه می‌شود . فلرینگ بر کیفیت هوا تأثیر مستقیم و مخرب می‌گذارد  زیرا د  ر اثر فعالیت فلرها حد ود  ۲۵۰ نوع ماد ه سمی را د ر اتمسفر رها می شود . د ر واحد های بهره‌برداری نفت و گاز همچون شرکت کارون، به‌د  لایل مختلف، مقد ار زیادی گاز به محیط تخلیه می‌شود  که سهم گاز متان به‌ عنوان د ومین عامل تشکیل د هند ه گازهای گلخانه‌ای بسیار زیاد  است. از آنجا‌یی‌که ایستگاه‌ های تقویت فشار گاز، پتانسیل بالایی برای انتشار آلایند ه ها د ارند ، هر‌گونه پیشگیری از اتلاف گاز د ر آنها تأثیر قابل‌توجهی از لحاظ زیست‌ محیطی و اقتصاد ی خواهد  د اشت.

اطلاعات ماهواره‌ای حاکی از وجود چندین توده‌ متراکم ابری «گاز متان» در نزدیکی خطوط لوله‌ گاز ایران است. به گزارش «بلومبرگ»، این توده‌های عظیم گاز متان که توسط شرکت ژئوآنالیز «کایروس ساس» و با استفاده از داده‌های «آژانس فضایی اروپا» شناسایی شده، نشانگر انتشار بی‌محابای این گاز خطرناک در نزدیکی زیرساخت‌های سوخت فسیلی جنوب ایران می باشد

بزرگ‌ ترین نشتی که توسط این شرکت رصد شده، ۵ سپتامبر در جنوب غربی این کشور و در نزدیکی مرزهایش با عراق رخ داده است. میزان رهاسازی در این نشت، انتشار تقریبا ۹۵ تن گاز متان در هر ساعت بود.

به گفته محققان، تاثیر این نشت بر روند «گرمایش جهانی» معادل تاثیر فعالیت حدود ۴۷۰۰ خودرو به مدت یک‌سال در بریتانیا است. دانشمندان می‌گویند، تاثیر کوتاه‌مدت گاز متان بر گرمایش جهانی و کاهش رطوبت و عقیم سازی سامانه های باران زا حدود ۸۰ برابر دی‌اکسید‌ کربن است.

دو نشت دیگر نیز روز هفدهم سپتامبر با نرخ انتشار ۳۴ تن در هر ساعت و یک هفته پس از آن، نشتی با نرخ انتشار ۳۶ تن در هر ساعت در این منطقه رخ داده است.این سه نشت در جنوب ایران، در نزدیکی یک میدان نفتی رخ داده است اما سخنگوی شرکت «کایروس» در این زمینه می گوید: به احتمال زیاد خطوط لوله‌ گاز منشأ این نشت هستند. به گفته او، این گونه نشت‌ها معمولا در حین روند «نگه‌داری و تعمیرات» رخ می‌دهد.علاوه بر این، نشت گاز دیگری با میزان انتشار ۵۴ تن در هر ساعت، روز ۱۲ سپتامبر در جنوب تهران نیز اتفاق افتاد.مکان تمام این نشت‌ها، در نزدیکی خطوط لوله‌ گاز متعلق به «شرکت ملی گاز ایران» است.

بلومبرگ می‌نویسد، نمایندگان شرکت ملی گاز ایران از اظهارنظر در این زمینه خودداری کردند.دانشمندان می‌گویند کاهش انتشار گاز متان یکی از سریع‌ترین راه حل های موثر برای کاستن از سرعت «گرمایش جهانی» است.

علاوه بر هدر رفت منابع و زیان اقتصادی آن، خسارت‌های سوزاندن گاز مشعل بر محیط‌ زیست هم بسیار وسیع است و سالیانه در جهان باعث ورود ‌۴۰۰‌ میلیون تن گاز دی‌اکسید کربن به اتمسفر می‌شود. رقمی که معادل آلودگی ناشی از ‌۷۷‌ میلیون خودروی سواری است و ‌ ۲‌ درصد کل انتشار CO2 از منابع اولیه ی هیدروکربنی را تشکیل می‌دهد. با توجه به تشدید پدیده گرمایش جهانی و تأثیر انتشار گازهای گلخانه‌ای بر این موضوع، امروزه برای کنترل منابع تولید گازهای گلخانه‌ای تلاش زیادی صورت می‌گیرد. طبیعتاً سوزاندن گاز همراه، از آن جهت که در ازای آلودگی آن هیچ ارزش افزوده یا خدماتی در اختیار بشر قرار نمی‌گیرد، ازجمله موارد دارای اولویت برای کاهش است که شایسته است مورد مطالعۀ بیشتری قرار گیرد (Farina, 2011: 8; Olivier, 2012: 24).

۲- آثار محیط‌ زیستی
سوزاندن گاز مشعل های نفتی بیش از ‌۱۵۰‌ میلیارد متر مکعب گاز طبیعی تصفیه‌ نشده در صنایع نفت، باعث ورود حجم عظیمی از آلاینده‌های مضر به جو زمین می‌شود. این موضوع زیست‌ بوم را در ابعاد مختلفی تحت تأثیر قرار می‌دهد و علاوه بر انتشار گازهای گلخانه‌ای، آثار مختلفی بر محیط پیرامون خود دارد.که در سطور زیر به آنها اشاره شده است

همچنین در این پایش متوجه شدیم ،در مطالعات پزشکی متعددی تأثیر سوء گاز مشعل را در کشورهای درگیر این مشکل بررسی شده است. توجه به این پژوهش‌ها از آن جهت حائز اهمیت است که سلامتِ بخش بزرگی از جمعیت مناطق جنوبی کشور ما، به دلیل همجواری با مناطق عملیاتی نفت و گاز، مستقیماً در معرض آثار سوء آلاینده‌های ناشی از احتراق گاز مشعل قرار دارد. مثلاً، بررسی‌ها نشان می‌دهد قرار داشتن طولانی‌مدت در معرض هوای آلوده به گازهای حاصل از احتراق گاز مشعل می‌تواند عملکرد سیستم تنفسی افراد مشغول به کار در مناطق بالادستی دارای گاز مشعل را تحت تأثیر قرار دهد و استنشاق ذرات معلق و اکسیدهای گوگرد موجب بیماری‌های مضمن تنفسی مانند آسم و برونشیت در این افراد شود (Egwurugwu et al, 2013; Gobo, 2009). در کشور ما از سال ۹۳ به بعد هر ساله با نخستین بارندگی‌ های فصل پاییز، بسیاری از شهروندان خوزستانی دچار مشکلات شدید تنفسی می‌شوند. به طوری که در آبان سال ۹۴ بیش از ۱۰ هزار نفر از مردم به دلیل مشکلات تنفسی به بیمارستان‌ها و مراکز درمانی مراجعه کردند

برخی منابع از این بارندگی به‌عنوان باران اسیدی نام می‌برند و آن را به آلاینده‌های ناشی از گاز مشعل نسبت می‌دهند، درحالی‌که برخی مسئولان این مسئله را تکذیب کرده و عوامل دیگری چون آتش‌زدن مزارع نیشکر، انباشت زباله، سکون هوا را از دلایل بروز این مشکلات معرفی می‌کنند. به هر حال هنوز هیچ یک از مراجع علمی ذی‌صلاح علت قطعی این پدیده را مشخص نکرده‌اند

آثار سوء آلاینده‌ های ناشی از گاز مشعل بر سلامت انسان تنها به دستگاه تنفسی محدود نمی‌شود. در یک پژوهش شاخص‌ های آزمایشگاهی عملکرد کلیه مانند سطح اوره، کریتینین، پتاسیم، فسفات‌های غیرآلی و اسید اوریک برای یک جامعۀ آماری ۸۰۰ نفره مطالعه شده است. در این پژوهش اثبات شد افرادی که در معرض استنشاق هوای آلوده مناطق دارای گاز مشعل بوده‌اند برای ابتلا به بیماری‌های کلیوی بسیار مستعدتر هستند. زمانی که همین جامعه آماری در یک آزمایش خون شرکت داده شدند، نتایج به وضوح نشان داد که این افراد از لحاظ تعداد گلبول‌ های قرمز، تعداد پلاکت، غلظت هموگلوبین و چند شاخص دیگر نسبت به افراد عادی وضعیت بدتری دارند.

مهم‌ ترین ترکیباتی که بر اثر احتراق گاز مشعل وارد جو می‌شوند عبارت‌اند از:

۱) دی‌اکسید کربن. این گاز که مهم‌ ترین محصول احتراق است، هرچند به‌طور مستقیم موجب آلودگی محیط‌ زیست نمی‌شود، اما با تشدید اثر گلخانه‌ای نقش مؤثری در روند گرمایش زمین ایفا می‌کند. محصولات احتراق، به‌جز CO2، تقریباً همگی سمی و برای سلامتی موجودات زنده مضر هستند.

۲) اکسیدهای گوگرد. ترکیبات گوگرددار موجود در جریان گاز مشعل ازجمله ‌H2S در فرایند احتراقْ تشکیل SOX  می‌دهند. اکسیدهای گوگرد بی‌رنگ، بویی مخصوص دارند و غیرقابل‌ اشتعال‌ اند. دی‌اکسید گوگرد با ورود به جو به سرعت تبدیل به SO32- می‌شود و بعد از آن با انحلال در محیط مرطوب تشکیل اسید سولفوریک می‌دهد. لذا هرچند SOX  را نمی‌توان یک گاز گلخانه‌ای به حساب آورد، اما مهم‌ترین نگرانی از انتشار آن مربوط به باران‌های اسیدی است (Ericsson and Camner, 1983: 43).

۳) اکسیدهای نیتروژن ‌(NOX‌). NOX طی واکنش با اکسیژن هوا باعث ایجاد اوزون تروپوسفری شده، و آثار بسیار ناهنجاری بر سیستم تنفسی بر جای می‌گذارد. همچنین NOX در ایجاد رسوبات اسیدی، کاهش کیفیت هوا، اختلال در دید، و پدیدۀ اوتروفیکاسیون  نقش دارد (EEA, 2012).

۴) مونواکسید کربن. این ماده ممکن است در اثر احتراق ناقص در مشعل ایجاد شود. به دلیل مرگ‌آور بودن تنفس مونواکسید کربن، آن را می‌توان خطرناک‌ ترین ترکیب کربنی حاصل از احتراق به شمار آورد.

۵) ذرات معلق. این مواد با ایجاد آلودگی هوا به شکلی مشهود، ملموس‌ ترین آلایندۀ محیط‌زیستی ناشی از احتراق به شمار می‌روند. ذرات معلق یا مستقیماً از احتراق ناقص در مشعل و به صورت هیدروکربن نسوخته (دوده) به وجود می‌آیند که به آن نوع اولیه می‌گویند، یا به صورت غیرمستقیم از واکنش اکسیدهای سولفور و نیتروژن با ترکیبات هوا مثل اوزون تولید می‌شوند که نوع ثانویه نامیده می‌شوند (Mangia et al, 2015: 7670).

۶) مواد آلی فرار. ازجمله بیش از ‌۲۵۰‌ مادۀ سمی و سرطان‌ زا مانند بنزوپیرن، بنزن و تولوئن.

۷) فلزات سنگین. مانند جیوه، آرسنیک و کروم.جدا از احتراق متعارف گازهای همراه، در بسیاری از موارد این گازها بدون آنکه سوزانده شوند به اتمسفر تخلیه می‌شوند. در ترکیب هیدروکربن‌های سبکی که به اتمسفر تخلیه می‌شوند درصد متان غالب است و خود متان یکی از گازهای گلخانه‌ای محسوب می‌شود. میزان متان رهاشده در اتمسفر توسط ایران حدود ‌۴۰۰‌ هزار تن در سال تخمین زده می‌شود (کاوه، ۱۳۸۵: ۹۲). با فرض اینکه ‌GWP‌ برای گاز متان برابر با ‌۲۱‌ باشد، رقمی برابر با ‌۸٫۵ میلیون تن معادل CO2 حاصل خواهد شد.

در پایان انتظار می رود نمایندگان مجلس با الزام دولت و وزارت نفت به عملیاتی نمودن تعهدات گذشته و در راستای کاهش مخاطرات محیط زیستی و بهداشتی و پاسداشت سلامت پنج میلیون خوزستانی فورا نسبت به خاموشی فلرها و ارائه طرح های جایگزین اقدام کنند

منابع:

۱- بررسی آثار محیط‌زیستی گاز مشعل در ایران و اهمیت آن در راستای تعهدات کشور در توافق پاریس. نویسندگان: امیر وهاب‌پور، سید محمد شجاعی، محمد طهماسب‌ زاده، فاطمه رسولی

۲- مجله اقتصادی بلومبرگ در تحلیل باید ها و نباید های اجلاس گلاسگو